درسهایی از زمین لرزههای اخیر ترکیه و سوریه/ مقررات ساخت و ساز چه بلایی بر سر مردم آورد؟
تاریخ انتشار: ۹ اسفند ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۷۲۲۵۹۲۵
به گزارش خبرآنلاین، دو تن از اعضای فرهنگستان علوم کشور طی گزارشی به موضوع زلزلههای ترکیه و سوریه پرداختهاند. علیاکبر صالحی، معاون پیشین رئیسجمهور و مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله نویسندگان این گزارش هستند. متن این گزارش که در اختیار خبرآنلاین قرار گرفته به این شرح است:
صحنههای دهشتناک خرابی های زمین لرزه و تلفات ده ها هزار نفره در زمین لرزه های ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ در جنوب ترکیه و شمال سوریه، یادآور این نکته است که همچنان زلزله کشنده ترین نوع سانحه طبیعی در جهان است .
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
حدود ۸۰ درصد از کل مرگ و میر ناشی از زلزله از سال ۱۹۰۰ تنها به دلیل ۲۵ زمین لرزه در ۱۱ کشور چین، پاکستان، ایران، ترکیه، ایتالیا، شیلی، ارمنستان، گواتمالا، هند، تاجیکستان و نپال ثبت و گزارش شده است. هفتاد و هفت زلزله در ایران از ابتدای قرن بیستم تا انتهای ۲۰۲۰ باعث کشته شدن ۱۶۲ هزار نفر شده است. در ترکیه شصت و هفت زمین لرزه مهلک تا زمان رخداد زمین لرزه های ششم فوریه ۲۰۲۳ ، با تلفات حدود ۱۵۰ هزار نفره رخ داده است. مجموعه کشورهای فوق الذکر "در حال توسعه"، لرزه خیز و غیرتابآور بوده و اکثرا پرجمعیت هستند. در این کشور ها تلفات زمین لرزه ها نسبت به جمعیت شان بسیار بالا است که این نسبت در کشور ما در ۱۲۰ سال گذشته بالاترین است.
در زلزله های اخیر ۲۰۲۳ ترکیه اگر مقررات ساخت و ساز و جوانب ذیربط دیگر رعایت می شد، چه بسا این فاجعه را در فروپاشی کامل بیش از ۶۰۰۰ ساختمان چند طبقه، و آسیب شدید به بیش از ۷۰ هزار ساختمان را شاهد نمی بودیم.
اکنون در ترکیه این سوال بزرگ مطرح است که سرنوشت مبالغ قابل توجهی که از طریق «مالیات همبستگی زلزله» پس از زلزله ۱۹۹۹ جمع آوری شده بود، چه شد؟ این بودجه قرار بود به مقاوم سازی ساختمان ها در برابر زلزله اختصاص یابد. یکی از مالیات هایی که مردم تا به امروز از طریق اپراتورهای تلفن همراه پرداخت کرده اند حدود ۸۸ میلیارد لیر (۴.۶ میلیارد دلار) بوده است که به خزانه دولت واریز شده است. علاوه بر موارد فوق در ترکیه نیز مانند کشور ما مقررات ساختمانی در مناطق زلزله خیز به طور جدی رعایت نشده است و بخشودگی به صورت مقررات معمول اعمال می شود. این بدان معنی است که نقض قوانین ساختمانی از طریق پرداخت جریمه با چشم پوشی مواجه شود.
البته در سه دهه اخیر ترکیه مانند کشور ما، از نظر تخصصی و علمی پیشرفتهای خوبی در تربیت نسل جدیدی از متخصصان داشته است. ضمنا دولت ترکیه در مدیریت پاسخ به زلزله و مدیریت بحران اخیر، با بهره گیری از ارتباطات خوب بین المللی خود به خوبی موفق به جذب کمک از بیش از ۱۰۰ کشور جهان شده است. نمونه بارز آن احداث بیمارستانهای صحرایی متعدد از سوی کشور های گوناگون در منطقه زلزله زده در طی هفته های بعد از زلزله است. امکانات و تجهیزات فنی گسترده ای از کشور های مختلف از سوی دولت ترکیه برای مقابله با تبعات زلزله و آوار برداری وارد ترکیه شده و همچنین از آخرین فناوری های روز دنیا نیز در زمینه مدیریت بحران با کشور های مختلف از چین گرفته تا آمریکا بهره برده است.
یکی از نمونه های موفق در بین کشور های در حال توسعه در امر کاهش ریسک زلزله مکزیک است. میزان خسارتها و نحوه رویارویی دولت مکزیک با زلزله برای ما حاوی نکات درسآموز فراوانی است. در زمین لرزه ۱۶ شهریورماه ۱۳۹۶ با بزرگای ۸.۱ در نزدیکی ساحل مکزیک ۹۸ نفر تلفات گزارش شد. این میزان از تلفات برای چنین زمین لرزهای در کشوری مانند مکزیک زیاد تلقی نمی شود. کانون زلزله حدود ۹۰ کیلومتر از ساحل و حدود ۹۸ کیلومتر از شهری با جمعیت ۱۵ هزار نفر و ۳۵۰ کیلومتر با مکزیکو سیتی با جمعیت ثابت حدود ۹ میلیون نفر در شب و جمعیت حدود ۲۵ میلیون نفر در روز فاصله داشت. در همین کشور زمین لرزه ای مشابه در شرایطی در ۲۸ شهریور۱۳۶۴ موجب تلفات حدود ۳۰ هزار نفر در شهر مکزیکوسیتی شد. کشور مکزیک دارای جمعیتی حدود۱۳۰ میلیون نفر و میزان تولید ناخالص داخلی ۱۳۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ (حدود ۵ برابر ایران ۸۶ میلیون نفری، با حدود ۲۷۰ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۲) می باشد.
برنامههای مکزیک از نظر مدیریت بحران و کاهش ریسک در سه دهه اخیر جزو برنامههای موفق در کشورهای در حال توسعه بوده است. ایجاد سامانه هشدار پیشهنگام زلزله برای مکزیکوسیتی که از سال ۱۹۹۱ تاکنون (در طی ۲۶ سال گذشته) عملیاتی بوده، نمونهای از این برنامهها است. سامانه هشدار پیش هنگام، سامانه پیش بینی زلزله نیست، بلکه بر پایه دریافت امواج اولیه ، تشخیص رخداد و اندازه زلزله و اعلام هشدار قبل از رسیدن امواج ثانویه مخرب است. در دهه اخیر دولت مکزیک تمرکز جالب و موفقی بر روی برنامه کاهش ریسک با راهبرد حمایت از برنامههایی که با نگاهی فدرال (استانی) هزینههای آسیب را در یک سانحه محتمل بعدی را کاهش میدهند، داشته است.
این اقدام در مکزیک بر پایه درسهای آموخته شده از سوانح و زلزلههای قبلی به تمرکز بر برنامههای نسبتا موفق آمایش سرزمین و برنامهریزی شهری منجر شده است. چنین برنامههای موفقی، با بهکارگیری نیروهای انسانی نسل جدید که فارغالتحصیل دانشگاههای معتبر و آشنا به زبانهای خارجی و مسلط به فناوریهای جدید هستند، اجرایی شده است.
مشکل مهم کشورهای در حال توسعه هنگام زلزله
درس هایی که از یک حادثه زلزله باید آموخت، معمولا در سایر کشورهای در حال توسعه از جمله کشورمان به خوبی آموخته نشده اند و بسیاری از اشتباهات مربوط به مسکن، انتخاب محل برای سکونت و کیفیت ساخت بناها در بازسازی ها تکرار می شود. نقص در طراحی و انتخاب نامناسب محل و عدم درک ریسک و نبود برنامه ریزی لرزه ای در سطح ملی و محلی علاوه بر وضعیت مالی ضعیف جوامع شهری و روستایی باعث می شود تا مسئولان نسبت به ملاحضات ریسک زلزله بی تفاوت باشند و مردم مواد ارزان تر و مکان های آسیب پذیر را برای سکونت انتخاب کنند.
کشورهای در حال توسعه در مناطق زلزله خیز با یک مشکل مهم روبرو هستند و آن این است که نمی دانند چه مقدار از منابع محدود خود را باید برای کاهش ریسک های زلزله هزینه کنند. یکی از دلایل این امر نیازهای فوری و روزمره معیشتی، بیکاری، مسکن، بهداشت و تغییرات سریع و مداوم در شهرنشینی است. لذا در این کشور ها بحث اصلی اولویت بندی صحیح ضرورتهای اقتصادی، اجتماعی و عمرانی است.
در سه دهه اخیر پیشرفتهای مهمی در دنیا در با بهره گیری از علم و فناوری حاصل شده است. هشدار پیشهنگام زلزله علاوه بر ژاپن، تایوان، امریکا، ایتالیا و مکزیک، در رومانی، ترکیه، مالزی، اندونزی و هند نیز نصب شده و در ایران ما نیز زیرساختهای اولیه برای برقراری سامانه هشدار پیشهنگام زلزله در تهران فراهم شده است. همه مردم مستحق برخورداری از زیرساختهایی هستند که بر پایه علم و فناوری توسعه یافته است. این گونه زیرساخت ها قابلیت برقراری ارتباط شبکه ای را از طریق اینترنت دارند و مردم می توانند به اطلاعات تولاید شده دسترسی داشته باشند.
در کشور ما یک معضل کلی درباره آموزش عالی و بهره گیری از نیروی متخصص وجود دارد . کیفیت بسیاری از دوره های آموزش عالی در زمینه ریسک سوانح در دانشگاه ها و پژوهشگاه های کشور واقعا بالاست ولی مشکل اصلی جذب نشدن دانشآموختگان این مراکز است. در جذب بهترین فارغالتحصیلان دکتری در کشور دچار مشکل هستیم و فارغالتحصیلان یا باید از کشور مهاجرت کنند و یا اینکه به کارهای غیر مرتبط با تخصصشان بپردازند.از سوی دیگر استفاده از همین نیروها در بدنه اجرایی و مدیریتی کشور وضعیت مناسبی ندارد. هنوز در کشور ما سازمان هایی مانند سازمان مدیریت بحران به عنوان سازمانهای تخصصی تلقی نمی شوند تا مدیریت آنها با عوض شدن دولتها تغییر نکنند. معمولا با هر نوع تغییرکلان در دولتها مشاهده میکنیم که مدیرتهای کلان و خرد چنین سازمانهای تخصصی در سطح ملی و در سطح استانی و حتی کلانشهر ها عوض می شوند و مدیران جدید ناگزیر به یادگیری و تجربه اندوزی هستند. این موضوع در کنار عدم به کار گیری نیروی متخصص و جوان و باسواد تربیت شده در دانشگاه های کشور از چالش های مهم مدیریت ریسک سوانح به طور کلی و زلزله به طور خاص در ایران است.
کلام آخر اینکه در سوانح طبیعی در کشور عزیزمان ایران بسیار ضعیف عمل میکنیم. یکی از علت های اصلی داشتن رویکرد امنیتی افراطی در اینگونه امور است که باید مورد بازبینی و تجدید نظر قرار گیرد.
4747
کد خبر 1736363منبع: خبرآنلاین
کلیدواژه: کشورهای در حال توسعه حال توسعه هشدار پیش هنگام مدیریت بحران زمین لرزه ها هنگام زلزله ریسک سوانح میلیون نفر برنامه ها کاهش ریسک دهه اخیر هزار نفر کشور ما کشور ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۲۲۵۹۲۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
هشدار در دشت تبریز؛ کدام بناهای تاریخی در خطرند؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی در نتیجه بررسی یک مطالعه و پژوهش جامع درباره اثرات محیطی و ناپایداریهای زمین در دشت تبریز گفت: آژیر خطر را از این منطقه دریافت کردهایم. متاسفانه بیشتر سازههای میراثی و خانههای تاریخی تبریز در پهنههایی با ناپایداری زمین قرار دارند و یا در قسمتهای لرزهخیز شهر قرار گرفتهاند و در تهدید هستند.
پویا صادقی فرشباف ـ عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی و زمینشناس با گرایش تکتونیک لرزهزمینساخت و پسادکترای میراث زمینشناسی ـ که «اثرات محیطی ـ ساختاری ناپایداریهای زمین در دشت تبریز» را به مناسبت سال آذربایجان شرقی ۱۴۰۳ بررسی و مطالعه کرده و نتیجه آن را در سال ۲۰۲۴ که از سوی ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطه های تاریخی) سال «بحرانها و منازعات از دریچه منشور ونیز» نام گرفته، ارائه کرده است، درباره نتیجه این بررسی در گفتوگو با ایسنا اظهار کرد: در دهه اخیر بحث بلایای طبیعی پررنگتر شده است و قشرهای مختلفی از مردم با سوانح طبیعی روبرو هستند.
یک علت آن، بزرگ شدن شهرهاست. قبلاً یک بحران و یا فرونشست اتفاق میافتاد، چون در حاشیه شهرها و خارج از مرزهای سکونتگاهی بود توسط جمعیت شهرها حس نمیشد و به چالش کشیده نمیشد و صرفاً در حد مطالعات علمی باقی میماند و خیلی هم رویکرد رسانهای پیدا نمیکرد، اما در چند سال گذشته بسیاری از کلان شهرها با این مسأله مواجه شدهاند، چون حاشیه شهرها، بزرگ شده است و معمولاً هم گسترش شهرها و یا شهرسازیها به سمت مناطقی بوده است که متاسفانه از نظر پایداری و اثرات محیطی ساختاری زمین، موقعیت مناسبی نداشتند و به عبارتی بهتر، ناپایدر بودهاند و صرفاً در گسترش شهرسازیها بحثهای اقلیمی و خوش آب و هوا بودن مطرح بوده است.
او معتقد است: امروزه سوانح طبیعی و ناپایداری ساختاری زمین خیلی سریع احساس میشود، چون هم مردم با آن دستوپنجه نرم میکنند و هم بسیاری از مجتمعها و مراکز تجاری در آن مناطق قرار دارند.
صادقی فرشباف در ادامه گفت: سال گذشته در رویداد ایکوموس (شورای جهانی بناها و محوطههای تاریخی) مسئله بلاهای طبیعی را بهانه قرار دادیم و به خود این بحران پرداختیم.
در مناطقی مانند استان مازندران، که خیلیها حتی فکر نمیکنند ممکن است با پدیده فرونشست مواجه باشد ما نشان دادیم که اتفاقا در مقیاسهای گستردهای بسیاری از بافتهای شهری مازندران را دچار مشکل کرده است و در استان اصفهان نشان داده شد که وضعیت به حد بحران رسیده است.
امسال به مناسبت سال آذربایجان شرقی تمرکز روی این استان بود تا بررسی کنیم در مناطقی که سازههای میراثی و خانههای تاریخی قرار دارد، آیا پدیده فرونشست با آن تعریفی که در کشور و در نقاط دیگر تجربه شده است، مشاهده میشود. آیا ناپایداریهایی که در بعضی از نقاط شهر تبریز گزارش شده همان پدیده فرونشست است؟
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی یادآور شد: فرونشست را در ایران بیشتر پدیدهای بر اثر اُفت آبهای زیرزمینی میشناسیم، که با برداشت آب زیرزمینی بیش از حد مجاز و بر اثر خالی شدن سفرههای زیرزمینی و برهم خوردگی معادلات فشار منفذی اتفاق میافتد، هرچند پدیده فرونشست مقداری از تعریفی که ما داریم، گستردهتر است و بیشتر، حرکاتی که از نظر بُردار حرکت قائم بر بُردارهای افقی غالب باشد را فرونشست میدانیم، حال این فرونشست میتواند بر اثر افت آبهای زیرزمینی اتفاق افتد یا بر اثر پیامدهای حرکات پس از زمین لرزه (پسلرزهها) رخ دهد و هیچ ارتباطی هم با بحث افت آبهای زیرزمینی نداشته باشد.
صادقی ادامه داد: ما روی آذربایجان شرقی متمرکز شدیم، چون منطقهای شدیداً تکتونیکی است، مثل شمال تهران، که دو هر محدودهای پرخطر به لحاظ لرزهای حتی در رنکینگ جهانی هستند و مناطق بسیار لرزهخیز شناخته میشوند و وجه مشترک دیگرشان این است که بخش اعظمی از سازههای میراثی آنها هم در پهنههای گسلی قرار دارند.
این زمینشناس افزود: مطالعات ما در استان آذربایجان شرقی نشان میدهد ۹۰ درصد ناپایداریهایی که امروز در سطح دشت تبریز مشاهده میکنیم، برگرفته از حرکات تکتونیکی است. البته، در بعضی نقاط این دشت هم، شواهد خطر اُفت آبهای زیرزمینی دیده شده است، اما فرونشست با آن تعریفی که در مناطق دیگر ایران شاهد هستیم در اینجا مشاهده نمیشود اما مثالهایی وجود دارد که برای ما یک زنگ خطر به حساب میآید.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با طرح این پرسش که اگر شواهد فرونشست را به آن معنی مصطلح در دشت تبریز مشاهده نمیکنیم پس چه رخداد و پدیدهای بحرانآمیز شده است؟ توضیح داد: دقیقاً چالش ما همین مسئله بود، چون فرونشست را در این منطقه به آن تعریف که باید، نداریم.
شهر تبریز گوشه شمال خاوری (شرق) دشت تبریز را تشکیل میدهد، این دشت پهنهای است که شهرستانهای دیگری را تا حوزه دریاچه ارومیه در برمیگیرد، مثلثی که در آن شهر تبریز هم واقع شده است و در سالهای اخیر ناپایداریهای زمین را در آنجا مشاهده کردیم که در بعضی شهرستانها، فرونشستها عامل آن بوده است. راغب شدیم که بررسی کنیم آیا از نظر «منشور ژنو» و خاستگاه، با فرونشستهای شهرهای دیگر مشابهت دارد؟
او اضافه کرد: سال ۱۳۹۸ در محلههای مختلف تبریز از جمله «بارون آواک» (این محله پس از دورهٔ ناصرالدینشاه به سکونتگاه اصلی مردم ارمنی تبریز تبدیل شد)، در پی یک عملیات عمرانی، نشستی فراتر از پیشبینیهای برداشتهای عمرانی اتفاق افتاد. در واقع حدس میزدند اگر در این منطقه گودبرداری کنند مقداری از خاک فرو خواهد ریخت، ولی این اتفاق در مقیاس خیلی گسترده و با حرکات عمرانی رخ داد و بخشی از یک محله قدیمی شهر تبریز را درگیر کرد.
بعد از این اتفاق، نمودهایی از سازه باستانی که به نظر مربوط به تبریز قدیم یا حتی تبریز پیش از زلزلههای تاریخی بود، از نیمرخ این نشست مشاهده شد.
خانه امیرنظام گروسی یا موزه قاجار در شهر تبریز از حمله بناهایی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده استصادقی فرشباف افزود:به نظر میرسد چنین پدیدههایی، هرچند مستقیما بر اثر اُفت آبهای زیرزمینی نباشند، اما مرتبط با آستانه بحرانی فعالیت پدیده فرونشست باشند که مطالعات آکادمیک گسترده ای را میطلبد.
هرچند همانند دیگر نقاط ایران که افزایش در برداشت آبهای زیرزمینی داشتهایم، در تبریز نیز افزون بر شرایط اقلیمی که باعث شده است حد سطح آبهای زیرزمینی افت کند، برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی صورت گرفته است و به نظر میرسد مقایس این برداشت در حدی بوده است که از دیدگاه فشار منفذی و هیدروژئولوژیکی، در مناطقی با آستانه وقوع فرونشست روبرو باشیم.
او گفت: از اتفاق رخ داده به این نتیجه اولیه رسیدیم که در برخی نقاط دشت تبریز پدیده فرونشست به صورت طبیعی اتفاق نیفتاده است، یعنی افت به حدی نبوده که فرونشست به صورت مستقیم اتفاق افتد، ولی بعضی جاها به آستانه ناپایداری در اثر تغییرات فشار منفذی رسیدهایم که میتواند با یکسری حرکات کوچک مثل عملیات عمرانی تحریک شود تا نشست زمین اتفاق افتد.
این زمینشناس اظهار کرد: ما این آژیر خطر را دریافت کردهایم، هرچند دشت تبریز هنوز به پدیده اصلی فرونشست نرسیده است، ولی میتوان با سیاستها و مدیریت پیشگیرانه، این بحران را مدیریت کنیم.
زمانی که فرونشست اتفاق نیفتاده است میتوانیم برداشت آبهای زیرزمینی را مدیریت کنیم و سیاستهای بهینه آبخیزداری را اعمال کنیم. میتوانیم این سیاستها را به ترتیبی اتخاذ کنیم که مثل دشت قزوین نشود که امروز با فروچالههای بزرگ روبرو است و یا شهریار و تهران که با پدیده فرونشست مواجهند.
صادقی فرشباف با طرح این مسئله که زمینلرزه در دشت تبریز، سازههای میراثی را به چه شکل تهدید میکند؟ گفت: متاسفانه بیشتر سازههای میراثی و خانههای تاریخی تبریز در پهنههایی با پایداری پایین زمین قرار دارند و یا در قسمتهای لرزهخیز شهر قرار گرفتهاند.
او افزود: ممکن است این سوال ایجاد شود که این سازههای تاریخی چگونه در سالهای متوالی و تا امروز دوام آوردهاند. پاسخ این است که خیلی از آنها تا امروز آسیب دیدهاند و بسیاری از آنها سازههایی هستند که در زمانی که ایجاد شدهاند یکسری ملاحظات عمرانی را که خیلی جلوتر از تکنولوژی آن زمان بود، رعایت کردند.
زمانی که خانههای تاریخی را میساختند میدانستند که تبریز بارها زلزله آمده و قطر دیوارها و عمق سازه را به گونهای انتخاب میکردند که کمترین آسیب را ببیند، ولی چالشی که امروز با آن مواجهیم تنها بحث رخداد طبیعی زمینلرزه نیست، بلکه کنار خانههای تاریخی، فعالیتهای گسترده عمرانی درحال وقوع است که این فعالیتهای عمرانی مثل محله «بارون آواک» در دیگر بخشهای تبریز هم اتفاق میافتد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی اضافه کرد: این ساختوسازها و حفاریها امواجی را تولید میکنند که سطح رویی خاک را تحتتاثیر قرار میدهد. امواجی که مستقیماً وارد پی ساختمان میشوند و آنها را سست میکنند و بسیاری از افتادگیهایی که در سقف و ستونهای آن سازهها ملاحظه میکنیم، به دلیل فعالیتهایی است که در حریم این سازهها و در نزدیکی آنها انجام میشود، که این باعث میشود سازههای تاریخی در طول زمان بر اثر رخدادهای زمینلرزه و ناپایداری بر اثر فعالیتهای عمرانی، تشدید شوند و ریزشهای دوچندان را شاهد باشیم، یعنی ساختمانی که قرار بود تا ۵۰ سال دیگر آسیبی نبیند و آسیبها نهایتا در حد ترک و شکستگی ها باشد، تخریب آن چند دهه جلوتر رخ دهد.
صادقی فرشباف در پاسخ به این پرسش که با توجه به مطالعات و بررسی انجام شده، مشخصا کدام آثار تاریخی در تبریز در آستانه تهدید قرار دارند؟ اظهار کرد: سال ۱۴۰۲ مطالعاتی روی خانه تاریخی «علی مسیو» توسط غلامی و همکاران (۱۴۰۲) انجام شده است که نشان میدهد ایمنی لرزهای مطابق دستورالعملهای DPCM ایتالیا را در دو سطح یک (رویکرد دستی مبتنی بر نیرو) و سه (عددی) ارزیابی میکند و نشان میدهد این بنای آجری در منطقه ۳ در حالت حد نهایی ایمن نیست، اما در حالت حد آسیبپذیری ایمنی مناسبی را نشان میدهد.
بنابراین اگر در نزدیکی همین خانه، ساختوسازهایی را داشته باشیم که ملاحظات یاد شده رعایت نشود، میتواند این خانه را به سمت ناپایداری ببرد.
خانه علی مسیو، که مطالعات نشان میدهد در حالت حد نهایی ایمن نیستاو اضافه کرد: مطالعات و گمانههای حفاری خطوط مترو تبریز نشان میدهد یکی از این خطوط در راستای حفاری از بافت مرکزی تبریز عبور میکند؛ جایی که بیشترین آثار تاریخی تبریز در آن واقع شده و نزدیک به بازار جهانی تبریز است.
مقایسه آزمایشها بر اثرات این حفاریها و گمانههای اکتشافی در امتداد خط مترو، در سازههای فولادی، بتن و معمولی (سازههای میراثی و تاریخی در این دسته قرار دارند) نشان میدهد که سازههای بتنی و فولادی به خوبی میتوانند امواج انتشار یافته از حفاریها را تحمل کنند و آنها را به بخشهای زیرزمینی و یا طبقات بالا انتقال دهند، ولی در سازههای معمولی که سازه های میراثی در این گروه جای دارند، این امواج مستقیماً می توانند سطح همکف و پایه دیوارهای خاکی را مورد هدف قرار دهند که باعث آسیبپذیری سازهها میشود که هر چند ممکن است اثرات آن در لحظه دیده نشود، اما در نهایت بعد از چند سال فرو بریزد.
این زمینشناس ادامه داد: بحث دیگر مقاومسازی است. خانههای تاریخی را در پهنه دشت تبریز و در شهر تبریز داریم، مثل خانههای «امیرکبیر»، «امیر نظام گروسی» (موزه قاجار)، ساختمان شهرداری و همچنین خانههای «بهنام»، «گنجهایزاده» و «حریری» و خانههای دیگری از این طیف که در پهنههای لرزهخیز تبریز قرار دارند.
طبیعتاً نمیتوان این سازهها را که بسیاری از سازههای تاریخی آن در مناطق ناپایدار قرار دارند، جابجا کرد ولی با بهرهمندی از تیم های متخصص در علوم زمین، عمران و معماری می توان همانند ایتالیا این سازهها را مدیریت و مقاومسازی ساختمانها را به نحو مطلوب اعمال کرد.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: این خانهها مثل بدن، که هر سال چکاپ میشود باید بررسی شوند و ناپایداریهای آنها چک و گزارش شوند. در این صورت میتوان به دادهها و اطلاعاتی برسیم که با مطالعات حوزه آکادمیک مقایسه کرد و دید چه ارتباطی می توان برقرار کرد تا نسخه اولیه در پایداری را داشته باشیم و بر آن اساس به مقاومسازی بپردازیم.
او درباره دیگر سازههای در خطر این منطقه، گفت: براساس شواهد زمین ساختی در خاستگاه سازه مسجد «عون بن علی» در کوه عینالی، ترک خودردگیها در حتی ستونهای این سازه به خاطر ناپایداریهای زمین در ارتباط با حرکات امتداد لغزِ گسل شمال تبریز است.
این بنا بسیار مورد علاقه دانشجویان و علاقمندان به سازههای سنگی واقع در ارتفاعات است و از سویی در گذر زمان، هسته شکل گیری تفرجگاه مردم از پناهگاه کوهنوردان گرفته تا مرکز هدف کوهپیماییهای خانوادگی شده است که لازم است پایداری آن مدیریت شود و البته باید مطمئن شد تا مرمتها در جهت درست و منطبق با ناپایداریهای زمین پیش میرود یا خیر که همان بحث هماهنگی مرمت با رشتههای علوم زمین و به خصوص تکتونیک جنبا و ژئوتکنیک است.
سازه مسجد عون بن علی که وضعیت آن در تهدید گزارش شده استاین زمینشناس در ادامه با تاکید بر الزام تسلط بر علوم مهندسی و مرمت برای حفظ بناهای تاریخی که در مناطق ناپایدار قرار گرفتهاند، گفت: یکی از نقاط ضعف ما این است، که مرمتها و فعالیتهایی از این دست همگام با مطالعات مهندسی انجام نمیشود، اگر این چنین باشد خیلی هوشمندانه و با دادههای مهندسی میتوانیم سمتوسوی مرمتها را بهینه کنیم و مشخص کنیم از چه مواد اولیهای و در کدام راستا میتوانیم برای بحث پایداری و مرمت استفاده کنیم.
عضو هیأت علمی گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه در کشور از نظر قوانین و آییننامه ساختوساز در مناطق زمینلرزهای خوشبختانه کمبودی وجود ندارد و تقریباً مواد قانونی در تمام زمینهها موجود است، تاکید کرد: لازم است مدیریت در اجرا بیشتر شود و فعالیتها خارج از حوزه نظام مهندسی و نظرات متخصصان سازه و علوم زمین صورت نگیرد.
این پژوهشگر اضافه کرد: حلقه گمشده مد نظر ما همکاری بین افرادی است که در این حوزه کار میکنند، از جمله مرمتگران و تاریخشناسان حتماً به استعلام مطالعات مهندسی لینک شوند و از ابتدا هماهنگ باشند و بعد اقدامات بعدی را انجام دهند.
صادقی فرشباف گفت: در تمام کشورهایی که با این چالش درگیر هستند، مثل ژاپن که شدیداً بحران زمینلرزه دارد و یا ایتالیا، مطالعات را پایه و معیار قرار میدهند و آن را در طرحهای پژوهشی، شخصیسازی و بومیسازی میکنند که نتیجه علمی و اجرایی به دست میآید که به صورت کاربردی میتوانند کار مرمت شهرسازی و مقاومسازی را انجام دهند.
ما هم از چند سال پیش این رویه را آغاز کردهایم، مطالعاتی که با همکارانم در سال ۲۰۱۹ روی گسل تبریز و براساس تکتونیک و حرکات زمین انجام دادهایم، نشان میدهد چه نقاطی کاندیدهای ناپایداری زمین هستند.
این داده ها، منجر به ایجاد نقشه معیار می شود و پهنههای که در آنها، مناطق شهری جانمایی شوند میتواند ایده را بدهد که دقیقاً کدام مراکز تاریخی در معرض ریسک و بحران قرار دارند و از همین الان میتوانیم چاره مدیریتی و راهبردی درنظر بگیریم.
این پژوهشگر میراث زمینشناسی بیان کرد: هدف ما این است که این مطالعات را براساس پارامترهای جدید و در مقیاسهای دقیقتر مشخص کنیم، مسلما زلزله چیزی نیست که ثابت باشد و باید هر لحظه مانیتورینگ شود. دادههای ما نیز در محدوده دشت تبریز و مناطق اطراف آن تکمیلتر میشود و لذا با دید بهتری نسبت به ناپایداریها خواهیم رسید.
بر این اساس، تاکید میشود به مقالات معتبری که در ژورنالهای معتبر چاپ میشوند و مطالعات و خروجیهای حاصل از چندین سال زحمت پژوهشگران استناد کنیم. مطالعات علمی در این مقیاس در پروژههای کاربردی و کوتاه مدت سازمانی انجام نمیشود و معمولاً حوزه آکادمیک است که آنقدر با علاقه به این موضوعات میپردازد، اما مهم این است که مطالعات را دریافت کنیم و در صنعت و دیگر بخشها، کاربردی کنیم و از آن، ایده بگیریم و هرجا لازم شد این مطالعات را بهروزرسانی کنیم.
مهم داشتن ایده است، خیلی وقتها کوچکترین دید را از این مطالعات نمیگیریم، مثلا در مطالعات شمال تهران نشان داده شده است که کدام قسمتها لرزهخیز هستند، اما در توسعه شهری تهران به این مقالات استناد و توجه نشده است. باید به این گپ و فاصلهای که وجود دارد توجه شود تا بخش زیادی از این چالشها مدیریت شود.
کانال عصر ایران در تلگرام